Een aantal geruchtmakende fraudezaken heeft het aanzien van de wetenschap geen goed gedaan en het vraagstuk van wetenschappelijke integriteit in het centrum van de publieke belangstelling geplaatst. Voor de redactie aanleiding dit thema eens op eigenzinnige wijze nader te belichten. Zoals bij alle morele vraagstukken zijn er ook in deze kwestie bakens en dwaallichten te onderscheiden. Dit nummer van De Gids besteedt aandacht aan beide categorieën.

Jaap Cohen en Ulli Jessurun d’Oliveira laten hun licht schijnen over de Amsterdamse antropobioloog én oud-_Gids_-redacteur Arie de Froe (1907-1992), Maarten Asscher over de Leidse rechtsgeleerde Rudolph Cleveringa (1894-1980) – twee wetenschappers die ook vandaag nog als baken kunnen dienen. De een gebruikte zijn wetenschappelijke status om de Duitse autoriteiten te misleiden; hij manipuleerde onderzoeksgegevens en gebruikte zijn vakkennis ten behoeve van een hoger doel: het redden van mensenlevens. De ander hield in november 1940 een moedige rede waarin hij openlijk protesteerde tegen het ontslag van zijn joodse collega’s, en liet ook na de oorlog zijn geweten spreken op een manier die volgens Asscher navolging verdient.

Vandaag de dag staan vooral de dwaallichten in het nieuws. Jaap Bos schreef een verhaal waarin hij het type van de wetenschappelijke fraudeur zoals dat de afgelopen tijd naar voren is gekomen van binnenuit beschrijft. In deze ‘Bekentenissen van een ontmaskerde’ berust de gelijkenis met werkelijk bestaande personen dus niet geheel op toeval. Het morele kompas is in de ene persoonlijkheid beter ontwikkeld dan in de andere, dat is zeker, maar Fenna Poletiek vraagt zich in ‘Stapel en het systeem’ af of de cultuur in wetenschappelijke instituties en de financiering van wetenschappelijk onderzoek de Stapel in ons niet stimuleren, want welk gedrag wordt daardoor eigenlijk beloond? Ze legt uit wat er mis is en doet een aantal suggesties voor verbetering.

In de rubriek Emeriti haakt Kees Schuyt bij het onderwerp aan. Hij vraagt zich af waarom het begrip integriteit tegenwoordig zo onder druk staat, niet alleen in de wetenschap, maar ook in andere maatschappelijke sectoren. Ook buiten het dossier komt de lezer ruimschoots aan zijn trekken, met een essay van de hand van Gawie Keyser, een kort verhaal van de Deense schrijfster Pia Juul, poëzie van Marwin Vos en, zoals u inmiddels van ons gewend bent, een goed gevulde boekenrubriek.

Namens de Gids-redactie,

ANNET MOOIJ