De ijkpunten van de kalender zijn aanduidingen van weinig anders dan zichzelf. Verjaardagen, kerst, Pasen en oud en nieuw zijn geen natuurlijke fenomenen maar culturele momenten. Met die vieringen markeren we de terugkeer van dat moment. De langste nacht duidt echter iets búíten ons aan en het vieren ervan is dan ook, net als de langste dag, zowel heidens als cultuuroverstijgend.

Hoewel het hier gaat om een natuurlijk fenomeen, is het heel menselijk om de langste nacht te willen vieren, als het ultieme voorbeeld vandenacht in het algemeen, onze kleinste afstand tot een Platoons idee. Het nadenken over de langste nacht is daarom de uitvergroting van de vraag wat de nacht voor ons betekent.

De langste nachten van onze levens kunnen persoonlijke ijkpunten worden, evengoed kunnen het nachten zijn die vol puberale energie worden doorgebracht. De langste nachten van mijn leven vonden plaats in een jaar waarin de slapeloze nachten de overige succesvol hadden verdrongen. Ik woonde destijds tegenover de ambulance-ingang van een ziekenhuis, bij vlagen werd mijn slaapkamer in blauw licht gehuld. Het ziekenhuis was een soort lichtbak, de lichten bleven altijd aan in de laboratoria, ik zag veel kamers, af en toe mensen. De vakken op, naast en onder elkaar leken een verhaalstructuur te schetsen, maar dan in de ruimte en niet in tijd. In een van die lange nachten plakte ik papieren vormen op het raam, maar de schaduwen die het zwaailicht op de muur wierp waren niets anders dan vage vlekken.

Wat ik toen probeerde, was om de nacht tot een camera obscura te maken. De oudste camera bestaat uit een donkere ruimte, met een piepklein gaatje voor het licht. Dat gaatje werkt als een lens, waardoor de buitenwereld op een muur wordt geprojecteerd. De langste nacht is precies zo’n donkere ruimte, met aan de andere kant ervan het daglicht. Als camera obscura stelt deze nacht ons dus in staat om beelden te laten verschijnen, enigzins vaag en omgekeerd, van het leven dat zich buiten ons om afspeelt. Voor dit themanummer vroegen we acht schrijvers en een kunstenaar te reflecteren op de langste nacht.

Alma Apt,
namens de redactie van De Gids