Lieve Maria,

Je was vandaag de tweede die me berichtte vanaf een berg. Je bent op vakantie, ik denk met je gezin want het is voorjaarsvakantie, en je schreef: ‘Ik ben op een heel enge berg.’ Vervolgens stuurde je me een foto van een, ik kan niet anders zeggen, schitterende berg. Sparren die met hun takken hoopjes sneeuw vasthouden, wolkenflarden gespietst door een scherpe, trotse top, fel afstekend tegen een strakblauwe lucht.

Ik vroeg me af wat je hier eng aan vond, en meteen daarop vroeg ik me af waarom die berg op mij overkwam als het tegenovergestelde van eng. Ik ben nog nooit op een berg geweest en tegelijkertijd ongelukkig. Nu ben ik ook nog nooit op een berg geweest terwijl ik vreesde voor mijn leven – het dichtst in de buurt van doodsangst kwam ik boven aan de diamant noir, een zwarte gletsjerpiste waar ik overmoedig naartoe was geskied met een groepje veel betere skiërs dan ik. Ik tuurde de smalle, ijzige, ogenschijnlijk loodrechte diepte in. De enige reden dat ik het erop waagde (buiten het feit dat ik niet anders kon) was de gedachte dat ik mijn beide benen kon breken, maar dat ik die niet nodig had om te kunnen schrijven en lezen. Pathetisch en geruststellend.

Over gletsjers gesproken: ik moet al dagen denken aan een artikel dat ik las in nrc, dat ging over klimaatrouw. Fotograaf Diewke van den Heuvel ging in de Zwitserse Aletschgletsjer zitten om die van binnenuit te fotograferen, en zo in feite een stervensproces vast te leggen.

In Nederland zijn we het niet gewend om te rouwen om grote, collectieve gebeurtenissen. In IJsland, las ik, is de kleine Okjökullgletsjer (liefkozend de ‘Ok’ genoemd) zo zeer gesmolten dat hij zijn status als gletsjer verloren heeft. In 2019 werd er een nationale herdenking gehouden waarbij de premier een plaquette plaatste, opgesteld als een brief aan de toekomst: ‘Ok is de eerste IJslandse gletsjer die de status van gletsjer heeft verloren. In de komende tweehonderd jaar zullen al onze grote gletsjers datzelfde pad volgen. Dit monument is om te erkennen dat we weten wat er aan het gebeuren is, en wat er gedaan moet worden. Alleen jullie weten of we dat ook hebben gedaan.’

Het greep en grijpt me aan, die brief en ook het ritueel. In zijn boek Natuuramnesie (2022) schrijft ecoloog Marc Argeloo uitgebreid over het shifting baseline syndrome: een vorm van ‘milieugeheugenverlies’, omdat iedere nieuwe generatie niet goed meekrijgt hoe de wereld er tijdens een vorige generatie uitzag. Het referentiekader verschuift, en voor wat verdwenen is blijven we nagenoeg blind.

Ik keek nog eens naar de foto die je stuurde van de besneeuwde berg, en wat ik zag was iets wat langzaam aan het vervagen is, als een omgekeerde polaroid. Leven met klimaatverandering is ook een vorm van langzaam je zicht verliezen. Een heel enge berg, ja, ineens snapte ik geloof ik toch wat je bedoelde.

Liefs,

Niña

Lieve Niña,

Ik ben op skivakantie, dat wil zeggen: ik zit op een balkon en probeer te begrijpen waarom ik bergen met ijs angstaanjagend vind. Ik had al nachtmerries van hoge bergen voordat ik er ooit was geweest. Als kind droomde ik dat ik op hoge puntige ijsrotsen moest klimmen. Dat iedereen dat normaal vond en dat alleen ik bang was om te vallen in de onpeilbare afgrond. De angst die ik toen voelde had ik buiten een droom nooit ervaren. Misschien oefenen kinderen met nachtmerries wat ze later, als volwassenen, voor de kiezen krijgen?

Door wat je schreef over een omgekeerde polaroid moest ik denken aan een werk van Marike Schuurman, met wie ik op de Rijksakademie heb gezeten. Het is heel gek: op een gegeven moment bleek dat we beiden jarenlang in dezelfde periode in de Gneisenaustraße hadden gewoond, in Berlijn. Maar daar kwamen we pas achter toen ik daar niet meer woonde. Nu is die straat wel heel lang, maar toch. Ik krab aan de oppervlakte van een foto om bij de wereld te komen waar die foto aan is ontleend, wanneer ik me probeer voor te stellen hoe vaak ik Marike had kunnen zien, hoeveel fijner ik het misschien in Berlijn had gevonden. Wie ik had kunnen zijn.

Marike maakte in 2018 een serie polaroids van smeltende gletsjers. Ze bewaart niet de ijsmassa zelf, maar wel het beeld ervan, door de vervagende polaroids in een ander fotografisch medium vast te leggen. Dit werk is pijnlijk en prachtig, en maakt dat ik iets beter op me in kan laten werken wat ik vanaf mijn balkon zie aan besneeuwde bergtoppen.

Een ander werk van Marike, dat weergeeft hoe verwrongen en ambitieus onze verhouding tot de natuur is, bestaat uit foto’s van een gigantische spiegel die boven een Italiaanse vallei is geplaatst, om in een vallei waar geen zonnestraal kwam het licht zodanig om te buigen dat het schaduwdorp wat licht krijgt te zien. Marike heeft de weerkaatsing van het zonlicht in de spiegel gefotografeerd. Tegen het licht in fotograferen, vertelde ze me eens, breekt alle regels van de fotografie. Er kan dan ‘lens flare’ ontstaan, een lichteffect in de foto dat niet waarneembaar is met het blote oog. Het lichteffect ontstaat in de camera door reflecties tussen de verschillende lenselementen. Ik zie een lichtexplosie die iets feestelijks heeft, maar die ook iets lijkt te beschadigen. Wil ik dit zien? denk ik terwijl het al te laat is.

De berg die ik je stuurde lijkt steeds groter te worden. Ik moet toegeven dat ik veel in dit leven niet begrijp en me ook in het dagelijks leven vaak een nepskiër voel. Iedereen lijkt te weten hoe het moet. En ik hobbel erachteraan – maar blijf het liefst op het balkon zitten kijken naar hoe anderen het doen. Wie ik ben en wie ik had kunnen zijn vallen niet samen, net zomin als de berg waar ik tegenaan zit te hikken en de berg die jij schitterend noemt.

Liefs, Maria